Δικαίως ονομάστηκε « Άγιο Όρος » της Στερεάς Ελλάδας .
Πολλά τα σπήλαια , τα ασκητήρια , και τα ερημητήρια στις δίπλες των βράχων και στα απάγκια των αβαθών σπηλιών της , πάντα συντροφιά με τους σταλαγμίτες και τους σταλακτίτες .
Τα ασκητήρια χρονολογούνται απ' την Βυζαντινή εποχή της εικονολατρίας - εικονομαχίας που συντάραξε την Βυζαντινή αυτοκρατορία. Οι μοναχοί τότε διωκόμενοι βρήκαν καταφύγιο στα απόκρημνα βράχια της Βαράσοβας όπου και ίδρυσαν περισσότερα από ( 70) ασκητήρια και μοναχικές κοινότητες .
Εκεί που σμίγει ο ήσυχος Αιτωλικός κάμπος με τη θάλασσα , πλάι στις εκβολές του Εύηνου , ξεπηδά ο επιβλητικός όγκος της Βαράσοβας , Το ύψος της φθάνει τα 917 (κορυφή σφυρί) μέτρα και ξεπηδά πλάι στη θάλασσα απέναντι από την Πάτρα .
Τη λένε και τρίκορφη γιατί ξεχωρίζουν καθαρά οι τρεις σχεδόν ισοϋψείς κορφές της . Πίσω από την κορφή , σ΄ ένα καταπράσινο λιβάδι με μεγάλα δέντρα υπάρχει πηγάδι με δροσερό νερό . Στα νότια και νοτιοδυτικά ο πλαγιές της πέφτουν απότομα στη θάλασσα . Εκεί ορθώνονται και οι σημαντικότερες ορθοπλαγιές της , μεταξύ των χωριών Βασιλική και Γαλατά . Κατά τους αρχαίους χρόνους η Βαράσοβα - ένα φυσικό οχυρό απέναντι στους θαλασσινούς επιδρομείς - χρησιμοποιήθηκε σαν επίνειο της αρχαίας Καληδονίας.
Στην νότια απόκρημνη πλευρά της Βαράσοβας , σε υψόμετρο 80 περίπου μέτρων από τη θάλασσα ανοίγεται ευρύχωρο βραχοσκεπές σπήλαιο στο εσωτερικό του οποίου σώζονται ερείπια βυζαντινού συγκροτήματος . Η τοπική παράδοση διέσωσε το τοπωνύμιο " Αϊ- Νικόλας " και η λατρευτική παραδοσιακή συνείδηση των κατοίκων των γύρω χωριών διατήρησε την ιερότητα του χώρου , στο σχήμα ενός λιθόκτιστού βωμού - εικονοστασίου, στο βάθος της σπηλιάς .
Στα 1991, ερευνητική ομάδα του πανεπιστημίου Ιωαννίνων ανέλαβε τη συστηματική διερεύνηση , καθορισμό και ανασκαφή του χώρου . Το σπήλαιο του Αγίου Νικολάου βρίσκεται στα δυτικά του χωριού Κάτω Βασιλική. Ανατολικά του οικισμού η συστηματική ανασκαφή του πανεπιστημίου των Ιωαννίνων έφερε στο φως, στο λόφο της Αγίας Τριάδας , τεράστια παλαιοχριστιανική βασιλική που περιβάλλεται από βυζαντινό και υστεροκλασικό τείχος .
Το σπήλαιο του Αγίου Νικολάου πρόκειται για τη μοναδική αυτού του είδους Εγκλείστρα που ανακαλύφθηκε στον Ελλαδικό χώρο και παρ' όλη την ερειπιώδη κατάσταση , στην οποία βρίσκεται , εντυπωσιάζει με την οργάνωση που φαίνεται ότι διαθέτει, τον φρουριακό χαρακτήρα και τη διάρκεια λειτουργίας του . Το γεγονός ότι σώζεται σημαντικό μέρος από το ναό και σε ικανοποιητική κατάσταση η δεξαμενή, δείχνει, πως το σπήλαιο εγκαταλείφθηκε πολύ αργότερα από το άλλο του Αγίου Νικολάου , που βρίσκεται στην νότια πλευρά της Βαράσοβας.
Στη βορειοανατολική πλευρά της Βαράσοβας ξεχωρίζει το ασκηταριό των Αγίων Πατέρων . Στο εσωτερικό του σπηλαίου διατηρούνται, σε ορισμένα σημεία, ερειπωμένοι τοίχοι, χτισμένοι με λίθους και πλίνθους. Το σπήλαιο ήταν ζωγραφισμένο , αλλά από την πολύχρονη εγκατάλειψη καταστράφηκαν τα περισσότερα επιχρίσματα . Σήμερα σώζονται τέσσερις παραστάσεις που παρουσιάζουν μεγάλες φθορές αλλά και μεγάλο εικονογραφικό ενδιαφέρον .
Μισή ώρα πάνω από τη Βασιλική, σε χαμηλό λοφίσκο , νοτιοανατολικά της Βαράσοβας , υψώνονται τα ερείπια Βυζαντινού ναού , που κατά την παράδοση ήταν αφιερωμένος στον άγιο Δημήτριο . Ο ναός αυτός παρουσιάζει μεγάλο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρων . Σχεδιασμένος από αρχιτέκτονα που είχε έντονη την αίσθηση της ισορροπίας και κατασκευασμένος από μαστόρους με επιμέλεια και καλαισθησία , διατηρεί μέχρι σήμερα, μέσα από τα ερείπια του , την αρμονική σύνδεση γραμμών , γωνιών και τόξων. στους τοίχους του Ιερού , βόρεια και νότια , διατηρούνται μέχρι σήμερα ηχεία για την ακουστική του χώρου .
Ξεκινώντας από το Περιθώρι και από το Γαλατά και ανηφορίζοντας τη δυτική πλαγιά της Βαράσοβας , ύστερα από πορεία μιας ώρας, φτάνει κανείς σ' ένα χωριό με πανύψηλα δέντρα και νερά . Πάνω από τη μικρή αυτή « όαση » βρίσκεται ερειπωμένο τα μοναστήρι του Αγίου Πέτρου . Σώζεται ο μαντρότοιχος της αυλής ( 15 χ 24 μέτρα ) και ερείπια μονόχωρου δρομικού ναού με τρίπλευρη αψίδα . Από την τοιχογραφία το μνημείο χρονολογείται στην υστεροβυζαντινή περίοδο και είναι το μόνο από τα μοναστήρια της Βαράσοβας που διασώζει τον περιτειχισμένο περίβολο .
Η Βαράσοβα θεωρείται ένα από τα καλύτερα αναρριχητικά πεδία στην Ελλάδα για ορειβασία , γι αυτό και κάθε εποχή συρρέουν ορειβατικοί σύλλογοι από όλη την Ελλάδα , και απολαμβάνουν τον συνδιασμό της όμορφης εκδρομής , της καθαρής θάλασσας του Κρυονεριού , της ξεκούρασης αλλά και των όμορφων ορειβατικών διαδρομών στα άγρια βράχια της Βαράσοβας .