Καλυδώνα
Εκτός από το Θέρμο, μία κοινή λατρεία καλούσε τους Αιτωλούς στην Καλυδώνα. Στη μυθική αυτή πρωτεύουσα του Μελεάγρου, υπάρχει πολιτική αλλά και θρησκευτική παράδοση.
Ο Όμηρος μνημονεύει την Καλυδώνα σαν μία από τις πέντε κυριότερες πόλεις της Αιτωλίας, που έλαβαν μέρος στον Τρωικό πόλεμο με σαράντα πλοία. Κατά τους χρόνους του Πελοποννησιακού πολέμου, η πόλη ήταν αυτόνομη. Το 390 π.Χ. συνδέθηκε πολιτικά με τους Αχαιούς και επανήλθε μετά τη μάχη των Λεύκτρων στην Αιτωλική κυριαρχία. Κατά τους πολέμους του Φιλίππου Ε΄ εναντίον των Αιτωλών η Καλυδώνα υπέστη πολλές ζημιές. Το 48 π.Χ. υποτάχτηκε στον Ιούλιο Καίσαρα και το 30 ερημώθηκε από τον Αύγουστο, ο οποίος μετέφερε πολλούς κατοίκους της στη Νικόπολη και μέρος των καλλιτεχνικών θησαυρών στην Πάτρα.
Οι ανασκαφές έφεραν στο φως τα τείχη της πόλης, το ιερό της Λαφρίας Αρτέμιδος και του Απόλλωνα, το βουλευτήριο, μια στοά τάφους και πολλά αντικείμενα. Μια ιερά οδός οδηγεί στο τέμενος όπου βρέθηκαν τα ερείπια δύο ναών. Ο μικρότερος είναι αρχαϊκός εν παραστάσει και ανήκει στον Απόλλωνα. Ο άλλος είναι περίπτερος δωρικός και αφιερωμένος στην Αρτέμιδα (Χρονολογείται το 260 π.Χ). Ιδιαίτερα σημαντικά είναι τα πήλινα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα των ναών (τεμάχια μετόπων με μυθολογικά θέματα, ηγεμόνες κέραμοι με ανθέμια και γυναικείες κεφαλές, σφίγγες και γοργόνεια), κορινθιακής τεχνοτροπίας.
Πλευρώνα
Η Πλευρώνα και η Καλυδώνα ήταν γειτονικές πόλεις κτισμένες κοντά στον Εύηνο ποταμό. Παρά τις φιλικές σχέσεις και την συνεργασία τους ήρθαν πολλές φορές σε σύγκρουση.
Κατά την κλασσική εποχή οι δύο αυτές πόλεις και η παραλία τους δεν αποτελούν μέρη ή περιοχές του συνδέσμου των Αιτωλών εναντίον της αθηναϊκής επιβολής του 426 π.Χ. Ο Θουκυδίδης σιωπά γι' αυτές ή γιατί ήταν ασήμαντες ή γιατί η αθηναϊκή επιρροή είχε φθάσει μέχρις αυτών, όπως και στη Ναύπακτο.
Η παλαιά Πλευρώνα ήταν το επίνειο των Θεστιέων και μυθικός βασιλιάς της αναφέρεται ο Θέστιος. Αυτή κατέστρεψε ο Δημήτριος Β΄ ο Αιτωλικός, γιος του Αντιγόνου Γονατά. Η παλαιά Πλευρώνα έχει επισημανθεί στο λεγόμενο Γυφτόκαστρο πλάι στη Νέα, που αναγνωρίστηκε στο Κάστρο της Κυρά Ρήνης, 7-8 χλμ. βόρεια του Μεσολογγίου. Η καταστροφή της Παλαιάς Πλευρώνας έγινε το 233 π. Χ. Οι ανασκαφές στη Νέα Πλευρώνα έφεραν στο φως τα τείχη, της πόλης (3ου αιώνα π.Χ.) το μικρό θέατρο, τάφους, ένα ρωμαϊκό υδραγωγείο και πολλά κτίσματα.
Κηρύχθηκε Αρχαιολογικός χώρος με την Υ\Α Φ31/33595/3310/74/19-11-76
ΦΕΚ 1448/8/3-12-76
Επαναπροσδιορίσθηκαν τα όρια με Υ.Α. ΥΠΠΕ/ΑΡΧ/Α1/Φ06/47732/1527/4-1-β4
ΦΕΚ 86/Β/20-2-84
Η αρχαία Αλίκυρνα ( Χίλια Σπίτια - Άγιος Θωμάς )
Πολλοί είναι οι τόποι που ορίζουν για την ακριβή θέση της αρχαίας Αλίκυρνας, με επικρατέστατη, και υπάρχουν κάποιες αποδείξεις γι' αυτό, τη θέση " Χίλια Σπίτια" της τοποθεσίας του Δημοτικού Διαμερίσματος Αγίου Θωμά. Πάντως αρχαιολογικές ανασκαφές θα έριχναν φως για την αξιοποίηση αλλά πρώτιστα για γνώση της αρχαίας Αλίκυρνας.